Dysleksja- „specyficzne trudności w pisaniu i czytaniu” .Często używa się określenia ,, specyficzne’’ dla podkreślenia charakteru trudności , które mają wąski zakres i występują u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym .
W celu dokładnego wskazania rodzaju występujących trudności u dziecka używa się czterech terminów :
- dysleksja - trudność w opanowaniu czytania ,
- dysortografia - trudności w pisaniu przejawiające się popełnieniem różnego typu błędów , w tym ortograficznych ,
- dysgrafia - to zniekształcenia strony graficznej pisma,
- hiperdysleksja - trudności w czytaniu ze zrozumieniem .
PIERWOTNE PRZYCZYNY DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ (etiologia)
Pierwotnych przyczyn występowania dysleksji jest wiele . Wyróżnia się wiele koncepcji etiologii dysleksji :
- koncepcja genetyczna - upatrująca przyczynę w dziedziczeniu tych zmian w centralnym układzie nerwowym , które są przyczyną zaburzeń funkcjonalnych i podłożem trudności w czytaniu i pisaniu (czynikiem patogennym są w tym przypadku geny , przekazywane z pokolenia na pokolenie );
- koncepcja opóżnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego upatrująca przyczynę trudność w spowolnieniu jego dojrzewania i zaburzeniach funkcjonalnych (czynniki patogenne:geny,czynniki uszkadzające hormony);
- koncepcja organiczna -upatrująca przyczynę w mikrouszkodzeniu struktury tych okolic mózgu ,które odpowiadają za czynność pisania i czytania (cznniki pastogenne chemiczne ,fizyczne i biologiczne odziałują na centralny układ nerwowy w okresie okołoporodowym )
- koncepcja hormonalna - upatrująca przyczynę w niedokształceniu struktury niektórych okolic kory mózgowej ;
- koncepcja psychodysleksji -upatruje przyczyny w zaburzeniach funkcjonalnych centralnego układu nerwowego - emocjonalnych.
Objawy dysleksji W różnym wieku pojawiają się lub nasilają nieco inne objawy zaburzeń rozwoju psychoruchowego i związane z nimi przejawy trudności w czytaniu i pisaniu . J.Augur w materiałach Brytyjskiego Towarzystwa Dysleksji przytacza następującą listę objawów uwzględniającą zmiany symptomów zależnie od wieku dziecka. Przed wstąpieniem dziecka do szkoły i na początku nauki szkolnej można zaobserwować kilka następujących symptomów;
- trudności w zapinaniu ubrania, sznurowaniu butów itp.:
- trudności ze stosowaniem zaimków : w środku - na zewnątrz, przed ,za:
- trudności z zapamiętywaniem i wykonywaniem więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie:
- opóźnienie rozwoju mowy : trudności z wypowiadaniem się , wadliwa wymowa , częste przestawianie głosek i sylab;
- trudności z przypominaniem sobie nazw przedmiotów ;
- mylenie kierunków : prawa -lewa ;
- oburęczność;
- trudności w nauce pisania : zwierciadlane odwracanie liter , deformowanie kształtu liter;
- trudności z zapamiętywaniem materiału występującego w formie serii , sekwencji , np. : dni tygodnia , nazwy miesięcy , litery alfabetu;
- trudności z zapamiętaniu aktualnej daty (jaki jest dzień),daty swoich urodzin, imienin i określenia czasu;
- słabe postępy w uczeniu się czytania zarówno metodą fonetyczną, jak i globalną;
- szybka męczliwość, uwarunkowana koniecznością włożenia większego wysiłku w zadania typu szkolnego i koncentracji uwagi.
Wiele z tych symptomów może przetrwać do okresu szkolnego i występować połączeniu z trudnościami w czytaniu i pisaniu w niższych klasach szkolnych.
Specyficzne trudności w czytaniu:
- czytanie „niepewne” , „wymęczone”, szczególnie gdy dziecko czyta głośno
- częste błędy w czytaniu, pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształcenie wyrazów i odczytywanie innych , podobnych wyrazów;
- pomijanie linii lub odczytywanie ich ponownie;
- częste gubienie miejsca, w którym dziecko czyta;
- niepewność w czytaniu, szczególnie krótkich wyrazów wyglądających podobnie, np.: on-no, od-do;
- trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntetyzowaniu sylab w wyrazie we właściwym porządku (sylaby często są gubione); pomijanie interpunkcji;
- przestawianie liter w wyrazie co zmienia jego sens (tworzenie anagramów);
- trudności w wyszukiwaniu najistotniejszej myśli w danym fragmencie tekstu;
- niewłaściwe łączenie liter;
- trudności w przyswojeniu tabliczki mnożenia.
Specyficzne błędy w pisaniu:
- słaby poziom pracy pisemnej w porównaniu z odpowiedziami ustnymi;
- prace pisemne na niskim poziomie graficznym i estetycznym: liczne przekreślenie, kilkakrotne próby zapisania wyrazów, prace bałaganiarskie;
- utrzymywanie się trudności z zróżnicowaniem liter: b-p, p-g, n-u, m-w;
- niewłaściwy dobór liter do głosek podobnych fonetycznie, w wyniku ich niewłaściwego rozróżniania np. spółgłosek t-d, b-p, m-n;
- mylenie nazw liter i głoski (np.l-el, m-em, k-ka);
- niewłaściwe stosowanie małych i dużych liter; dziecko częściej używa dużych i małych liter , ponieważ czuje się pewniejsze w ich różnicowaniu (np. leKKo);
- trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (np. bułka-półka);
- dodawanie ,pomijanie lub niewłaściwe umiejscowienie liter lub wyrazów ;
- zapisywanie wyrazu na różne sposoby , np. szyja ,szja ,szyia;
- mylenie liter l-t podczas czytania i pisania;
- złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni ,niemożność zachowania marginesu;
- tracenie wątku podczas zapisywania opowiadania;
- brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji.
Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu należy odróżnić od trudności ,jakie ma każde dziecko rozpoczynające naukę czytania i pisania .Jednym ze wskaźników jest czas potrzebny do opanowania umiejętności czytania .Uczeń powinien do końca kl. III opanować czytanie w takim stopniu aby nie tylko było płynne ale żeby stało się dla dziecka narzędziem uczenia się innych przedmiotów. Dzieci dyslektyczne w klasie czwartej nadal nie umieją czytać. Duży ciężar odpowiedzialności spoczywa na nauczycielach uczących w klasie O i w klasach niższych, którzy gdy dostrzegą trudności w czytaniu i pisaniu , powinni objąć dziecko specjalnymi ćwiczeniami korekcyjno-kompensacyjnymi.
Jak nauczyciel może pomóc dziecku dyslektycznemu na zajęciach ? Nauczanie będzie przynosiło pożądane efekty ,jeżeli nie będzie opierało się na emocjach negatywnych; wstydzie ,bezradności ,strachu ,ale na emocjach pozytywnych: wierze we własne siły i możliwości osiągnięcia sukcesu. Oto kilka wskazówek do pracy z dzieckiem:
- Dziecko powinno siedzieć blisko nauczyciela po to ,aby mógł je obserwować. Dziecko ,które siedzi blisko nauczyciela ,lepiej koncentruje uwagę.
- Nie polecać czytania głośnego na forum klasy ,chyba że uczeń wyrazi zgodę.
- Prace pisemne oceniać za wartość merytoryczną ,a błędy ,które uczeń popełnił traktować jako materiał do ćwiczeń.
- Uczeń może założyć sobie zeszyt „wyrazów kłopotliwych” i zapisywać w nim wyrazy ,których pisownię trudno mu zapamiętać. Nauczyciel powinien umożliwić uczniowi korzystanie z tego zeszytu na lekcjach i sprawdzianach.
- Ograniczyć ilość materiału do jednorazowego nauczania się na pamięć.
- Nie pytać ucznia ,jeśli on sprawia wrażenie „wyłączonego”.
- Cierpliwie czekać na odpowiedź ,pomagać sugestiami.
- Wzmacniać wiarę we własne siły ,podkreślając każdy najmniejszy sukces.
- Zapewnić poczucie bezpieczeństwa. Należy unikać sytuacji ,w których uczeń może być ośmieszony.
Literatura
- M. Bogdanowicz ,O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i w pisaniu ,Lublin 1994, Wydawnictwo Popularnonaukowego „Linea”,.
- M. Bogdanowicz , Od piosenki do literki, czyli Metoda Dobrego Startu, Gdańsk 1997, Wydawnictwo „Fokus”.
- E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukcja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisania metodą 18 struktur wyrazowych, Warszawa 1996, WSiP
- J. Mickiewicz , Jedynka z ortografii Toruń 1996, TNOiK „Dom Organizatora”.
opracowała: Barbara Król nauczycielka nauczania zintegrowanego w Zespole Szkół w Zagoździu
|